دکتر الهام محمد حسینی

کپسول اکسیژن یکی از روش های رایج تامین اکسیژن برای بیماران تنفسی است، اما استفاده نادرست یا طولانی مدت بدون نظر پزشک از آن ممکن است عوارض احتمالی استفاده از کپسول اکسیژن را بررسی می کنیم.
- خشکی و تحریک راه های تنفسی: اکسیژن فشرده در کپسول، فاقد رطوبت کافی است و می تواند باعث خشکی بینی، گلو و مجاری تنفسی شود.
- افزایش دی اکسید کربن در برخی از بیماران ریوی مبتلا به COPD رخ می دهد که با راهکارهای ارائه شدن توسط پزشک قابل حل می باشد.
- خطر انفجار و آتش سوزی: خطر آتش سوزی و انفجار در صورت نزدیک کردن شعله به اکسیژن رخ می دهد، بنابراین بیماران باید از روشن کردن کبریت و فندک و یا استعمال دخانیات در کنار کپسول اکسیژن یا اکسیژن ساز اکیدا خودداری کنند.
- مشکلات جا به جایی و نگهداری: کپسول های اکسیژن، مخصوصا مدل های بزرگ، سنگین و دشوار برای حمل و نقل هستند.

دستگاه اکسیژن ساز وسیله ای است که از هوای محیط اکسیژن استخراج کرده و آن را با غلظت بالا در اختیار بیماران تنفسی قرار می دهد. این دستگاه جایگزین مناسبی برای کپسول های اکسیژن است، زیرا نیازی به پر کردن ندارد و به طور مداوم اکسیژن تولید می کند. مراحل عملکرد دستگاه اکسیژن ساز عبارت اند از:
- مکش هوای محیط
- فیلتر کردن و حذف ذرات معلق
- جداسازی نیتروژن از اکسیژن
- تامین اکسیژن با غلظت بالا
- تخلیه نیتروژن و تکرار فرایند

مدت زمانی که یک کپسول اکسیژن قابل استفاده است، به چند عامل بستگی دارد، از جمله حجم کپسول، میزان جریان اکسیژن و نیاز بیمار. در ادامه، این عوامل را بررسی می کنیم.
- حجم کپسول: کپسول های اکسیژن در اندازه های مختلف، از 2 لیتر تا 40 لیتر موجود اند. هرچه حجم کپسول بیشتر باشد، اکسیژن بیشتری ذخیره می کند و مدت زمان استفاده طولانی تر خواهد بود.
- میزان جریان اکسیژن: بیماران معمولا بسته با نیازشان، اکسیژن را با سرعت 1 تا 10 لیتر در دقیقه (LPM) دریافت می کنند. هرچه مقدار جریان اکسیژن بیشتر باشد، کپسول زودتر خالی می شود.

برای فهمیدن این که کپسول اکسیژن شما تمام شده یا در حال تمام شدن است، می توانید از روش های زیر استفاده کنید.
- بررسی فشار سنج (گِیج فشار): بیشتر کپسول های اکسیژن دارای فشار سنج هستند که میزان فشار داخل مخزن را نشان می دهد. در کپسول های پر، فشار معمولا بین 1500 تا 2200 PSI (بسته به نوع کپسول) است.
- کاهش جریان اکسیژن: اگر هنگام استفاده متوجه کاهش میزان اکسیژن خروجی شدید، احتمالا کپسول رو به اتمام است.
- تغییر در صدای خروجی اکسیژن: وقتی کپسول در حال اتمام باشد، ممکن است صدای جریان هوا ضعیف تر یا نامنظم شود.
- بررسی وزن کپسول: کپسول های پر سنگین تر از کپسول های خالی هستند. اگر وزن کپسول به طور محسوس کم شده باشد، احتمالا اکسیژن ان تمام شده است.
- ناتوانی در تامین اکسیژن مورد نیاز: اگر بیمار دچار تنگی نفس شد و دستگاه اکسیژن کافی تامین نکرد، احتمالا کپسول خالی شده است.
اگر کپسول اکسیژن شما رو به اتمام است، بهتر است همیشه یک کپسول زاپاس داشته باشید یا از دستگاه اکسیژن ساز استفاده کنید تا دچار مشکل نشوید.

اعدادی که روی کپسول اکسیژن درج می شوند، اطلاعات مهمی درباره مشخصات فنی و ایمنی مخزن ارائه می دهند، این اعداد شامل موارد زیر هستند:
- فشار کاری: نشان دهنده حداکثر فشاری است که کپسول می تواند به طور ایمن تحمل کند. معمولا برچسب PSl (پوند بر اینچ) یا BAR (بار) نوشته می شود. به عنوان مثال، "WP 150 BAR" یعنی این کپسول می تواند تا 150 بار فشار را تحمل کند. 
- فشار تست: این مقدار حداکثر فشاری را نشان می دهد که در هنگام تست های ایمنی روی کپسول اعمال شده است. معمولا 1.5 برابر فشار کاری است. مثلا اگر فشار کاری 150 بار باشد، فشار تست ممکن است 225 بار باشد.
- ظرفیت کپسول: مقدار آبی که کپسول می تواند در خود جای دهد، بر حسب لیتر بیان می شود. مثلا "WC 10L" به این معنی است که ظرفیت کپسول 10 لیتر است.
- شماره سریال و مشخصات سازنده: شامل نام شرکت تولید کننده، کشور سازنده، شماره سریال و استانداردهای بین المللی
- تاریخ ساخت و تاریخ تست مجدد: کپسول های اکسیژن نیاز به تست های دوره ای دارند. تاریخ تولید و آخرین تست هیدرواستاتیک روی بدنه درج می شود. تست مجدد معمولا هر 5 سال یک بار انجام می شود.
اگر کپسول شما قدیمی است یا فشار آن از حد استاندارد کمتر شده، بهتر است توسط یک متخصص بررسی شود تا از ایمنی آن مطمئن شوید.

برای تنظیم میزان خروجی اکسیژن از کپسول، از رگلاتور (مانومتر) استفاده می شود. این دستگاه شامل فشار سنج، شیر تنظیم کننده و لیوان مرطوب کننده است که میزان اکسیژن ورودی به بیمار را کنترل می کند. در ادامه به بررسی مراحل تنظیم درجه کپسول اکسیژن خواهیم پرداخت:
- بررسی فشار داخل کپسول: ابتدا فشار سنج را چک کنید. فشار یک کپسول پر معمولا 1500 تا 2200 PSl یا 150 تا 200 بار است. اگر فشار کمتر از 500 PSl یا 50 بار باشد، بهتر است کپسول را تعویض کنید.
- بار کردن شیر اصلی کپسول: به آرامی شیر اصلی کپسول را در خلاف جهت عقربه های ساعت بچرخانید. فشار سنج باید مقدار فشار داخل کپسول را نشان دهد.
- تنظیم میزان جریان اکسیژن: روی رگلاتور یک پیچ یا فلومتر وجود دارد که مقدار اکسیژن خروجی را تنظیم می کند. معمولا مقدار جریان اکسیژن بر حسب لیتر در دقیقه مشخص می شود. میزان معمول اکسیژن تجویز شده برای بیماران بین 1 تا 5 لیتر در دقیقه است، اما در شرایط خاص ممکن است تا 15 لیتر در دقیقه هم برسد.
- بررسی خروجی اکسیژن: لیوان مرطوب کننده را پر از آب مقطر کنید تا اکسیژن خشک باعث آسیب به راه های تنفسی بیمار نشود. پس از تنظیم درجه، ماسک یا نازل بینی را روی صورت بیمار قرار دهید و از خروج صحیح اکسیژن مطمئن شوید.
- بستن کپسول پس از استفاده: شیر اصلی کپسول را در جهت عقربه های ساعت ببندید. مقدار اکسیژن باقی مانده رگلاتور را تخلیه کنید تا فشار اضافی باقی نماند.